Het gemeentelijke Damiaanmuseum beheert en ontsluit de Collectie Damiaan, samen met zijn partners waaronder KADOC-KU Leuven, op een duurzame en kwaliteitsvolle manier naar een breed nationaal en internationaal publiek. In 2023 kreeg het museum (gemeente Tremelo) deze collectie in langdurige bruikleen van de vzw Vereniging der Paters der Heilige Harten, eigenaar van de collectie.
Oorsprong
De oorsprong van deze Collectie Damiaan gaat terug tot Damiaans overlijden in Molokai op 15 april 1889. De toenmalige Leuvense overste van de paters van de Heilige Harten, Maurits Raepsaet, was zich snel bewust van het wervende potentieel van de figuur van pater Damiaan. Raepsaet verzamelde zoveel mogelijk archief (brieven Damiaan), objecten, documentatie en verhalen van en over Damiaan met de bedoeling de figuur van Damiaan onder de aandacht te brengen en mensen te inspireren. In de loop van de twintigste eeuw hebben paters en leken dit werk verder gezet tot op vandaag.
Uniek en onvervangbaar
De Collectie Damiaan is uniek en onvervangbaar. Nergens werd zulke omvangrijke verzameling voorwerpen van en over pater Damiaan bijeengebracht. Internationaal gezien gaat het over de grootste kerncollectie van direct aan Damiaan gerelateerde archivalia (o.a. de brieven Damiaan) en andere voorwerpen waaronder gebruiksvoorwerpen, liturgische objecten en boeken. Het Damien and Marianne Educational Center en het Archief van de Congregatie van de Heilige Harten in Hawaï, Verenigde Staten, bezitten evenzeer een belangrijke collectie van authentieke Damiaanarchivalia en -voorwerpen. Ook elders worden nog kleinere noemenswaardige collecties van authentieke Damiaanvoorwerpen bewaard zoals in bijvoorbeeld het Archief van de Congregatie van de Heilige Harten in Rome (archivalia), de Hawaii State Archives (archivalia), Wisconsin Historical Society (gebruiksvoorwerpen), Saint Marianne Cope Museum and Archives (archivalia), Archives Notre Dame University Indiana (archivalia), Moloka’i Museum (archivalia) in de Verenigde Staten.
Deelcollecties
De Collectie Damiaan kan opgedeeld worden in drie deelcollecties:
Archiefcollectie Damiaan
Binnen de Archiefcollectie trekken vooral Damiaans brieven en andere originele stukken de aandacht. Damiaans correspondentie (brieven van en aan Damiaan), persoonlijke documenten, boekhoudkundige stukken en authentieke foto’s vormen samen met de tekeningen, die Edward Clifford in 1888 van Damiaan en de lepranederzetting van Molokai maakte, de kern van de Archiefcollectie. De geschriften van Damiaan waren een belangrijke bron voor het zalig- en heiligverklaringsproces en worden tot op vandaag onderzocht door onderzoekers en biografen wereldwijd. Deze authentieke kern staat sinds 2013 op de Vlaamse Topstukkenlijst.
Een tweede luik archiefmateriaal houdt direct verband met de Causa, het zalig- en heiligverklaringsproces. Het omvat kopieën van historische documenten, briefwisseling, getuigenissen, voorbereidende nota’s voor processtukken, enz. Ook de bronnenverzameling Vie et Documents behoort tot dit tweede luik. Pater Odilo Van Gestel bracht in de jaren 1930 met het oog op het proces transcripties van brieven en andere documenten van en over Damiaan samen in dit omvangrijke en onuitgegeven verzamelwerk, een unieke goudmijn voor Damiaanonderzoekers.
Onder het derde luik Damiaan Inspireert bewaren we archiefmateriaal (dossiers, briefwisseling, notulen, affiches, etc), documentatie (persknipsels, voordrachten, etc), beeldmateriaal (fotocollecties, postkaarten, gebedsprentjes, etc) en audiovisueel materiaal op uiteenlopende dragers (vinylplaat, dia, cassette, video, CD, DVD), rond de verschillende momenten waarop Damiaan volop in de belangstelling stond, bijvoorbeeld de overbrenging van Damiaans lichaam (1936), de 100ste verjaardag van zijn overlijden (1989), de zaligverklaring (1994-1995), de verkiezing van de grootste Belg (2005) en de heiligverklaring (2009). Dit derde luik behelst ook archief, documentatie, beeldmateriaal en audiovisueel materiaal over Damiaan in de kunsten: beeldende kunsten, literatuur, film, toneel, enz.
Een bijzonder onderdeel van de archiefcollectie vormt het (gedeeltelijke) archief van Jozef Dutton, een naaste medewerker van Damiaan in diens laatste jaren op Molokai (1886-1889).
Ook het organisatiearchief en de documentatiecollectie van het Damiaan Documentatie- en Informatiecentrum en het Project Damiaan Vandaag (1990-2023) maken deel uit van de Archiefcollectie, net als de ‘Damiaancollecties’ van verschillende toonaangevende paters en andere belangrijke hoofdrolspelers in de brede maatschappelijke ‘Damiaanbeweging’, die Damiaans inspiratie en waarden uitdraagt op verschillende manieren (bv. de ‘Damiaancollecties’ van Paul Macken, René Obbels, …).
Museumcollectie Damiaan
Authentieke Damiaanvoorwerpen vormen de kern van de museumcollectie. Onder die voorwerpen bevinden zich Damiaans altaar, monstrans, timmergereedschap, liturgische objecten en kleding en tal van persoonlijke objecten zoals pijpen, wandelstokken en fotokaders.
Deze kern van de museumcollectie werd op verschillende momenten aangevuld met diverse verzamelingen van objecten: etnografische voorwerpen, heemkundige voorwerpen en kunstwerken.
In 1936, bij zijn bezoek aan de Hawaï-eilanden, kreeg pater Vanhoutte van het Bishop Museum in Honolulu een collectie Hawaïaanse etnografische voorwerpen voor het Damiaanmuseum. De schenking van het Bishop Museum omvat meer dan 50 voorwerpen die exemplarisch zijn voor de Hawaïaanse materiële cultuur. Tegelijk werd ook een aantal waardevolle Polynesische cultuurvoorwerpen uit de historische etnografische collectie, bewaard in het generalaat van de Congregatie van de Heilige Harten, overgedragen aan het Damiaanmuseum. Daarnaast brachten ook verschillende paters heel wat etnografisch materiaal mee als zij op verlof kwamen naar Vlaanderen. Die aanvullingen werden haast automatisch aan de museumcollectie toegevoegd.
Bij de oprichting en opening van het Damiaanmuseum in 1952 kwam er ook een collectie van Vlaamse heemkundige voorwerpen tot stand. Voor de reconstructie van het interieur van het geboortehuis bleven slechts een handvol authentieke voorwerpen van de familie De Veuster bewaard. Men vulde aan met een honderdtal voorwerpen uit de tweede helft van de 19de eeuw die nog steeds deel uitmaken van deze heemkundige verzameling.
Ook kunst werd als een belangrijk medium beschouwd om de figuur van Damiaan blijvend te promoten. In de collectie bevinden zich tal van voorbeelden van devotionele-, volks- en amateurkunst met Damiaan als onderwerp. In de schoot van het Damiaan Documentatie- en Informatiecentrum in Leuven werden van 1990 tot 2023 bijzondere inspanningen gedaan om zoveel mogelijk originele kunstwerken en reproducties van toonaangevende kunstwerken te verzamelen. Al veel vroeger vonden een aantal belangrijke kunstwerken hun weg naar de museumcollectie, in het bijzonder het monumentale wandtapijt naar ontwerp van Marcel Lafôret en geweven door Chaudoir (1937) en de Damiaanportretten van de hand van Felix Deboeck (1936-1957).
Bibliotheekcollectie Damiaan
Rond de kern van de bibliotheekcollectie, gevormd door Damiaans persoonlijke bibliotheek opgestuurd vanuit Molokai, groeide in de verschillende kloosterbibliotheken van de paters van de Heilige Harten in België verzamelingen van allerhande Damiaanpublicaties. De collectievormers koesterde van in het begin de haast onrealiseerbare ambitie om alle publicaties over pater Damiaan in alle mogelijke talen te verzamelen. Die verspreide ‘Damiaanverzamelingen’ werden begin jaren 1990 samengebracht in het Damiaan Documentatie- en Informatiecentrum in Leuven. De ambitie kreeg in de jaren 1990 een verbreding en vervolg. Intussen omvat de bibliotheekcollectie publicaties over Damiaan en aanverwante thema’s: Congregatie van de Heilige Harten, de katholieke missie en protestantse zending op Hawaï, de geschiedenis en cultuur van Hawaï, lepra op de Hawaïeilanden en wereldwijd, enz.
Digitale inventaris en catalogus
- De digitale inventaris van de Archiefcollectie is voor iedereen toegankelijk en permanent raadpleegbaar via ScopeArchiv/LIAS
- De digitale inventaris van de Museumcollectie (Kunstcollectie inbegrepen) is voor iedereen toegankelijk en permanent raadpleegbaar via Erfgoedplus.be
- De digitale catalogus van de Bibliotheekcollectie is voor iedereen toegankelijk en permanent raadpleegbaar via LIMO.
Raadpleging collecties op afspraak
Onderzoekers kunnen de deelcollecties – afhankelijk van de kwetsbaarheid van het desbetreffende collectiestuk of collectiegeheel – ook raadplegen op afspraak. Elk verzoek tot raadpleging dient tijdig (minstens 2 weken op voorhand) en met een motivatie ingediend te worden via het contactformulier.
